Dita Ndërkombëtare e Gruas përkujtohet në mbarë botën duke njohur arritjet sociale, ekonomike, kulturore dhe politike të grave, por edhe duke tërhequr vëmendjen ndaj çështjeve të shumta me të cilat gratë ende përballen edhe sot e kësaj dite. Pabarazitë arsimore dhe ekonomike, seksizmi, mizogjinia, mungesa e aksesit në mundësi të barabarta, hendeku i pagave gjinore, varfëria dhe stigma e periodave, të drejtat riprodhuese, dhuna dhe abuzimi me bazë gjinore, diskriminimi, izolimi, mungesa e grave në pozita pushteti … janë vetëm disa prej këtyre sfidave. Si mund t’i përgjigjet gjyqësori këtyre çështjeve dhe përfundimisht të sigurojë mbrojtjen e të drejtave të grave dhe parandalimin e shkeljeve të mëtejshme? Në këtë Ditë Ndërkombëtare të Gruas, ne folëm me Róbert Spanó, ish-president i Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Biljana Braithwaite, Drejtore Programi për Ballkanin Perëndimor në Qendrën AIRE për çështje të spikatura në lidhje me të drejtat e grave, si dhe për rëndësinë e fuqizimit të grave, duke trajtuar stigmën e shoqërisë dhe rolin e burrave në lëvizjen për të drejtat e grave.

Cilat janë sfidat kryesore me të cilat përballen shtetet që qëndrojnë si pengesë për një luftë më efektive kundër dhunës me bazë gjinore?

Spanó: Kjo është një pyetje e vështirë pasi sfidat janë të shumëanshme. Sfida numër një është krijimi i ndërgjegjësimit dhe ndryshimi i pikëpamjeve të rrënjosura patriarkale mbi rolin e gruas në shoqëri. Unë kam thënë shpesh se dhuna me bazë gjinore është shkelja më e përhapur e të drejtave të njeriut në botë.

Braithwaite: Rrënjët e dhunës me bazë gjinore, duke përfshirë femicidin, gjenden në vetë shoqërinë dhe janë të dukshme në kulturën e hierarkisë patriarkale të dominuar nga diskriminimi i grave, pabarazia dhe shpërndarja e pabarabartë e pushtetit midis grave dhe burrave. Për këtë problem shpesh flitet me një shkallë pranimi, duke u shprehur se dhuna me bazë gjinore historikisht ka qenë gjithmonë një problem gjerësisht i pranishëm në Ballkanin Perëndimor dhe se për këtë arsye është një çështje që do të jetë e vështirë për t’u trajtuar. Për më tepër, ky problem shpesh diskutohet rast pas rasti dhe shihet si një problem i izoluar i individëve. Janë të panumërta rastet kur femicidi raportohet në media si një “zënkë familjare” ose një “zënkë të të dashuruarve”, gjë që vetëm e përforcon më tej këtë nocion se dhuna me bazë gjinore është e izoluar, çështje familjare dhe jo një problem i shoqërisë në tërësi. Duke vepruar kështu, ne mbyllim një sy ndaj një problemi më të madh. Duke u nisur nga pabarazia arsimore dhe ekonomike e deri te mungesa e përfshirjes së grave në pozitat e pushtetit, dhuna me bazë gjinore është rezultat i të gjitha problemeve me të cilat përballen gratë në të gjitha sferat e jetës publike dhe private. Nuk ka një përgjigje të thjeshtë për çështjen e dhunës me të cilën gratë përballen vazhdimisht deri më sot, dhe ne duhet të bëjmë përpjekje në të ardhmen për të trajtuar të gjitha shkaqet themelore të saj.

Në vendet e rajonit, grupet e avokacisë kërkojnë shpesh ndryshime në legjislacionin aktual, sistemin e sanksioneve dhe masat mbrojtëse në gjyqësor. Por çfarë thotë praktika? Si mund të ofrohen zgjidhje më të mira për luftën kundër femicideve dhe formave të tjera të dhunës ndaj grave brenda kuadrit ekzistuese?

Spanó: Sipas mendimit tim, miratimi i ligjeve për të zbatuar barazinë gjinore dhe për të ndëshkuar dhunën dhe femicidin me bazë gjinore është vetëm një pjesë e zgjidhjes. Kuadret ligjore ekzistuese duhet të plotësohen vazhdimisht me fushata, politike dhe arsimore, për të bërë që aktorët përkatës, përfshirë gjyqtarët, të jenë efektivë në zbatimin e ligjit.

Braithwaite: Jam dakord, legjislacioni në Ballkanin Perëndimor i përgjigjet, në një farë mase, çështjes së dhunës me bazë gjinore. Mirëpo, kur bëhet fjalë për zbatimin aktual të këtyre ligjeve, mund të vëmë re shumë çështje që ende shfaqen mbi çdo përpjekje për të trajtuar këtë problem. Për shembull, ndërsa proceset gjyqësore janë efikase në shumicën e rasteve në Ballkanin Perëndimor, dënimet me burg janë ende të ulëta dhe jokonsistente. Për shkak të stigmës dhe frikës së imponuar shoqërore, dhuna me bazë gjinore ende nuk raportohet gjerësisht, megjithatë, kur këto raste arrijnë në gjykata, dënimet e marra nga gjykata në shumë raste nuk pasqyrojnë thellësinë e vuajtjes së viktimave. Pabarazitë ndërmjet qasjes së gjykatave, veçanërisht kur bëhet fjalë për anashkalimin e rrethanave themelore lehtësuese dhe rënduese, vetëm sa e kanë thelluar mosbesimin e publikut në sistemin e drejtësisë. Për më tepër, viktimat shpesh nuk kërkojnë dëmshpërblim dhe edhe kur e bëjnë, ato i drejtohen çëshjeve civile, gjë që mund t’u sjellë atyre shqetësime shtesë, si dhe t’u imponojë barrë të përgjithshme sistemeve gjyqësore. Mungesa e të dhënave të qëndrueshme dhe të uniformuara për këto çështje mbetet një sfidë e madhe.

Pse është e rëndësishme që mbajtësit e posteve gjyqësore të marrin pjesë në programe trajnuese kur bëhet fjalë për barazinë gjinore?

Spanó: Gjyqtarët janë pjesë integrale e renditjes së realitetit shoqëror. Që ata të jenë në gjendje të lundrojnë me sukses në kompleksitetin e jetës, ata duhet të kuptojnë strukturat themelore të fuqisë dhe modelet e sjelljes njerëzore që i japin jetë ligjit. Prandaj, edukimi i vazhdueshëm për çështje të tilla si barazia gjinore është një pjesë e rëndësishme e funksionit gjyqësor. Në fund të fundit, barazia gjinore është një nga themelet e çdo shoqërie që përpiqet të jetë një demokraci e vërtetë e qeverisur nga shteti i së drejtës.

Braithwaite: Që gratë në shoqëritë e Ballkanit të jetojnë jo vetëm një jetë pa frikë, por edhe të marrin pjesë plotësisht në të gjitha aspektet e saj, dhuna me bazë gjinore duhet të parandalohet dhe dënohet dhe grave duhet t’u garantohet akses i barabartë në shërbime dhe barazi në gëzimin e të gjithëve të drejtave të tyre. Pa gjykata që sigurojnë përfundimisht zbatimin e ligjeve, ne mbetemi në nivelin e deklaratave. Për të ndërtuar më tej aftësitë, njohuritë dhe praktikat e gjyqtarëve në lidhje me barazinë gjinore dhe stereotipet gjinore, vitin e kaluar Qendra AIRE, me mbështetjen e Qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar, themeloi Kampionët Gjinor në Rrjetin Gjyqësor, ku mblodhi së bashku gjyqtarë të njohur nga Bosnja dhe Hercegovina, Shqipëria, Serbia, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Kosova për forcimin e barazisë gjinore në vendet e Ballkanit Perëndimor. Ky është rrjeti i parë që bashkon profesionistët e drejtësisë në rajon për të promovuar barazinë gjinore. Mesazhi më i rëndësishëm që sistemet e drejtësisë po dërgojnë përmes themelimit të këtij Rrjeti është se ata njohin rëndësinë e barazisë gjinore dhe janë të gatshëm të kontribuojnë për realizimin e të drejtave dhe lirive të njeriut në rajon. Së bashku, ne duhet të inkurajojmë zbatimin efektiv të instrumenteve ligjore kombëtare, evropiane dhe ndërkombëtare për barazinë gjinore dhe të lehtësojmë shkëmbimin e aftësive, njohurive, përvojës dhe ideve në lidhje me barazinë gjinore midis gjyqtarëve dhe profesionistëve të së drejtës në të gjithë rajonin. Dhe së fundi, Rrjeti GCJ do të mbështesë përmirësimin e zhvillimit profesional dhe personal të gjyqtareve femra në rajon.

Pasi keni përfunduar mandatin tuaj si president i GJEDNJ-së, tani keni mundësinë të ndani përvojën e gjykatës në një aspekt më të gjerë të avokimit për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Cili është motivimi juaj për t’iu bashkuar Kampionëve Gjinor në Rrjetin Gjyqësor si mbrojtës?

Spanó: Si baba i dy vajzave, unë besoj thellësisht te e drejta e patjetërsueshme e grave për t’u trajtuar me barazi dhe dinjitet. Në punën time si avokat për të drejtat e njeriut dhe gjykatës ndërkombëtar, më është dashur të përballem me shumë raste të dhunës në familje dhe tragjedive njerëzore që kanë origjinën në dhunën me bazë gjinore. Dëshiroj t’i kushtoj një pjesë të jetës sime profesionale kësaj çështje për të kontribuar në kauzën e barazisë gjinore.

Pse është e domosdoshme që burrat të marrin role po aq të përgjegjshme dhe qasje proaktive në rrugën drejt barazisë gjinore?

Spanó: Sepse ne të gjithë jemi pjesë e problemit si dhe pjesë e zgjidhjes. Burrat kanë mbajtur historikisht frenat e pushtetit social dhe politik duke çuar shpesh në shtypjen dhe nënshtrimin e grave në shumë pjesë të botës. Kjo gjendje është thjesht e papranueshme dhe çnjerëzore. Nëse burrat kudo nuk evoluojnë në mënyrë proaktive dhe nuk përqafojnë të vërtetën e barazisë së plotë gjinore në të gjitha aspektet e jetës së tyre, kjo e keqe nuk do të çrrënjoset.